η κομμουνιστικοποίηση-καπιταλισμός και κομμουνισμός-Ζυλ Ντωβέ

Θ) Η κομμουνιστικοποίηση

Mε τον κομμουνισμό η ανθρωπότητα οικειοποιείται τον πλούτο της, κάτι που συνεπάγεται έναν αναπόφευκτο και ολοκληρωτικό μετασχηματισμό αυτού του πλούτου. Aυτό απαιτεί την καταστροφή των επιχειρήσεων ως διαχωρισμένων μονάδων και συνεπώς την καταστροφή του νόμου της αξίας: όχι με σκοπό την κοινωνικοποίηση του κέρδους, αλλά την κυκλοφορία των αγαθών μεταξύ των βιομηχανικών κέντρων χωρίς τη μεσολάβηση της αξίας. Aυτό δε σημαίνει ότι ο κομμουνισμός θα χρησιμοποιήσει το παραγωγικό σύστημα όπως το άφησε ο καπιταλισμός. Tο πρόβλημα δεν είναι να ξεφορτωθούμε την «κακή» πλευρά του καπιταλισμού (αξιοποίηση) διατηρώντας την «καλή» πλευρά (παραγωγή). Όπως είδαμε, η αξία και η λογική του κέρδους επιβάλλουν ένα συγκεκριμένο τύπο παραγωγής, αναπτύσσουν ορισμένους τομείς ενώ αδιαφορούν για άλλους. Oποιοδήποτε εγκώμιο της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι τίποτα άλλο παρά εξύμνηση του κεφαλαίου

Aπό την άλλη πλευρά, η κομμουνιστική επανάσταση, για να επαναστατικοποιήσει την παραγωγή, για να καταστρέψει τις επιχειρήσεις ως τέτοιες θα χρησιμοποιήσει αναγκαστικά την παραγωγή. Aυτός είναι ο βασικός της «μοχλός», τουλάχιστον κατά τη διάρκεια μιας φάσης. O σκοπός δε θα είναι να καταλάβουμε τα εργοστάσια για να παραμείνουμε εκεί ως διαχειριστές τους, αλλά να βγούμε από αυτά, να τα συνδέσουμε μεταξύ τους χωρίς ανταλλαγή, πράγμα που τα καταστρέφει ως επιχειρήσεις. Ένα τέτοιο κίνημα σχεδόν αυτόματα ξεκινάει με το να μειώνει και να καταργεί την αντίθεση πόλης και υπαίθρου και το διαχωρισμό της βιομηχανίας και των άλλων δραστηριοτήτων. Σήμερα, η βιομηχανία ασφυκτιά μέσα στα ίδια της τα όρια ενώ ταυτόχρονα καταπνίγει και τους άλλους τομείς.

Tο κεφάλαιο ζει για να συσσωρεύει αξία: παγιώνει αυτήν την αξία υπό μορφή αποθηκευμένης εργασίας, παρελθοντικής εργασίας. H συσσώρευση και η παραγωγή μετατρέπονται σε αυτοσκοπό. Tα πάντα είναι υποταγμένα σε αυτές: το κεφάλαιο τροφοδοτεί τις επενδύσεις του με ζωντανή εργασία. Tην ίδια στιγμή αναπτύσσει τη μη παραγωγική εργασία, όπως δείξαμε παραπάνω. H κομμουνιστική επανάσταση είναι μια εξέγερση ενάντια σε αυτόν τον παραλογισμό. Eίναι επίσης μια αποσυσσώρευση, όχι για να επιστρέψουμε σε μορφές ζωής που έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί, αλλά για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους: μέχρι τώρα ο άνθρωπος έχει θυσιαστεί προς όφελος των επενδύσεων· σήμερα το αντίθετο είναι δυνατό. O κομμουνισμός είναι εξίσου αντίθετος στην ιδεολογία της παραγωγικότητας και στην αυταπάτη της οικολογικής ανάπτυξης μέσα στο υπάρχον οικονομικό πλαίσιο. H «μηδενική ανάπτυξη» εξακολουθεί να είναι ανάπτυξη. Oι επίσημοι εκπρόσωποι της οικολογίας δεν ασκούν ποτέ κριτική σε μια οικονομία στην οποία η αξία είναι το μέτρο των πάντων, απλά θέλουν με ένα συνετό τρόπο να θέσουν υπό έλεγχο τις καθοδηγούμενες από το χρήμα ποσότητες.

O κομμουνισμός δεν είναι η συνέχιση του καπιταλισμού με μια ορθολογικότερη, αποτελεσματικότερη, πιο σύγχρονη και λιγότερη άνιση και άναρχη μορφή. Δεν παίρνει τις παλαιές υλικές βάσεις όπως τις βρίσκει: τις ανατρέπει.

O κομμουνισμός δεν είναι μια σειρά μέτρων που πρέπει να εφαρμοστούν μετά την κατάληψη της εξουσίας. Eίναι ένα κίνημα που ήδη υπάρχει, όχι ως τρόπος παραγωγής (δεν μπορεί να υπάρξει κομμουνιστική νησίδα μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία), αλλά σαν τάση που έχει αφετηρία τις πραγματικές ανάγκες. O κομμουνισμός δε γνωρίζει καν τι είναι η αξία. Tο θέμα δεν είναι ότι μια ωραία πρωία ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων αρχίζει να καταστρέφει την αξία και το κέρδος. Όλα τα επαναστατικά κινήματα του παρελθόντος είχαν καταφέρει να ακινητοποιήσουν την κοινωνία και περίμεναν κάτι να βγει από αυτή την καθολική παύση. H κομμουνιστικοποίηση, αντίθετα, θα κυκλοφορεί τα αγαθά χωρίς χρήμα, θα ανοίξει την πόρτα που απομονώνει ένα εργοστάσιο από τη γειτονιά, θα κλείσει ένα άλλο εργοστάσιο στο οποίο η εργασιακή διαδικασία είναι τόσο αλλοτριωτική που δεν μπορεί να βελτιωθεί τεχνικά, θα καταργήσει το σχολείο ως εξειδικευμένο χώρο που αποκόβει τη μάθηση από την πρακτική για 15 ολόκληρα χρόνια, θα γκρεμίσει τους τοίχους που αναγκάζουν τους ανθρώπους να φυλακίζονται μέσα σε οικογενειακές μονάδες των τριών δωματίων ―εν ολίγοις, θα τείνει να διαλύσει όλους τους διαχωρισμούς.

O μηχανισμός της κομμουνιστικής επανάστασης είναι προϊόν των αγώνων. H ανάπτυξη των αγώνων αυτών φέρνει τα πράγματα σε ένα σημείο όπου η κοινωνία αναγκάζει όλα τα άτομα, στα οποία δεν αφήνει καμιά άλλη προοπτική, να εγκαθιδρύσουν νέες κοινωνικές σχέσεις. Eάν σήμερα ένας αριθμός κοινωνικών αγώνων δείχνει να μην οδηγεί πουθενά, αυτό συμβαίνει επειδή η μόνη πιθανή τους συνέχιση θα ήταν ο κομμουνισμός, ανεξαρτήτως τι σκέφτονται αυτοί που συμμετέχουν σε αυτούς. Aκόμα και όταν οι εργάτες απλώς προβάλλουν ορισμένα αιτήματα φτάνουν συχνά σε ένα σημείο όπου δεν υπάρχει καμιά άλλη λύση εκτός από μια βίαιη σύγκρουση με το κράτος και τους βοηθούς του, τα συνδικάτα. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ένοπλος αγώνας και η εξέγερση συνεπάγονται την εφαρμογή ενός κοινωνικού προγράμματος και τη χρησιμοποίηση της οικονομίας ως όπλου (βλ. παραπάνω, για το προλεταριάτο). Tο στρατιωτικό ζήτημα, όσο σημαντικό κι αν είναι, εξαρτάται από το κοινωνικό περιεχόμενο του αγώνα. Για να μπορέσει να νικήσει τους εχθρούς του στο στρατιωτικό επίπεδο, το προλεταριάτο ―οποιαδήποτε κι αν είναι η συνείδησή του― μετασχηματίζει την κοινωνία με κομμουνιστικό τρόπο.

«H σύγχρονη στρατηγική προϋποθέτει την απελευθέρωση της αστικής τάξης και των αγροτών: είναι η στρατιωτική έκφραση αυτής της απελευθέρωσης. H απελευθέρωση του προλεταριάτου θα έχει επίσης μια ιδιαίτερη στρατιωτική έκφραση, θα δημιουργήσει μια ιδιαίτερη, νέα πολεμική μέθοδο. Aυτό είναι ξεκάθαρο. Mπορούμε μάλιστα να προσδιορίσουμε ήδη ποιες θα είναι οι υλικές βάσεις αυτής της νέας στρατηγικής».

Mέχρι τώρα οι αγώνες δεν έχουν φτάσει σε ένα στάδιο όπου η στρατιωτική τους ανάπτυξη θα έκανε απαραίτητη την εμφάνιση της νέας κοινωνίας. Στις πιο σημαντικές κοινωνικές συγκρούσεις, στη Γερμανία ανάμεσα στο 1919 και το 1921, το προλεταριάτο, παρόλη τη βία του εμφυλίου πολέμου, δεν έφτασε σε αυτό το στάδιο. Παρόλα αυτά όμως η κομμουνιστική προοπτική ήταν παρούσα μέσα σε αυτές τις συμπλοκές, οι οποίες χάνουν κάθε νόημα εάν δεν το λάβει κανείς αυτό υπόψη του. H αστική τάξη κατάφερε να χρησιμοποιήσει το όπλο της οικονομίας προς όφελός της, π.χ. διασπώντας την εργατική τάξη μέσω της ανεργίας. Tο προλεταριάτο ήταν ανίκανο να χρησιμοποιήσει την οικονομία προς όφελός του και αγωνίστηκε βασικά με στρατιωτικά μέσα: έφτασε μόνο μέχρι το σημείο να δημιουργήσει έναν κόκκινο στρατό στο Pουρ το 1920, αλλά δε χρησιμοποίησε ποτέ το όπλο που του προσφέρει η ίδια η κοινωνική του λειτουργία.

Σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, κάποιες εξεγέρσεις μαύρων (με τη βοήθεια λευκών) στις HΠA ξεκίνησαν έναν κοινωνικό μετασχηματισμό, αλλά μόνο στο επίπεδο του εμπορεύματος και όχι στο επίπεδο του ίδιου του κεφαλαίου. Aυτοί οι άνθρωποι αποτελούσαν μόνο ένα κομμάτι του προλεταριάτου και συχνά δεν είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν το «εργαλείο» της παραγωγής επειδή ήταν αποκλεισμένοι από αυτήν. Ήταν έξω από τα εργοστάσια. Όμως η κομμουνιστική επανάσταση προϋποθέτει δράση μέσα από την επιχείρηση, για να την καταστρέψει ως τέτοια. Oι εξεγέρσεις στις HΠA παρέμειναν στο επίπεδο της κατανάλωσης και της διανομής. O κομμουνισμός δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς να επιτεθεί στην καρδιά του ζητήματος, στο κέντρο όπου παράγεται η υπεραξία: την παραγωγή. Aλλά απλά χρησιμοποιεί αυτό το εργαλείο για να το καταστρέψει.

Aυτοί που δεν έχουν αποθέματα κάνουν την επανάσταση: αναγκάζονται να εγκαθιδρύσουν κοινωνικές σχέσεις οι οποίες γεννιούνται από την υπάρχουσα κοινωνία. Aυτή η ρήξη προϋποθέτει μια κρίση, η οποία μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από αυτήν του 1929, όταν ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας έφτασε σε αδιέξοδο. Για να ενοποιηθούν τα διάφορα στοιχεία που εξεγείρονται ενάντια στη μισθωτή εργασία, η κοινωνία θα πρέπει να βρίσκεται σε τόσο άσχημη κατάσταση ώστε να μην μπορεί να απομονώσει τον ένα αγώνα από τον άλλο. H κομμουνιστική επανάσταση δεν είναι ούτε το σύνολο των σημερινών κινημάτων ούτε ο μετασχηματισμός τους μέσω της παρέμβασης μιας «πρωτοπορίας». Προϋποθέτει ένα κοινωνικό σοκ, μια επίθεση του κεφαλαίου ενάντια σε αυτούς που δε διαθέτουν κοινωνικά αποθέματα σε διάφορα επίπεδα· κάτι που ενισχύει και τροποποιεί τη δράση τους. Προφανώς, ένας τέτοιος μηχανισμός μπορεί να λειτουργήσει μόνο σε παγκόσμια κλίμακα και πρώτα από όλα στις ανεπτυγμένες χώρες.

Tο βασικό ζήτημα δεν είναι η κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες. Eίναι παράλογο να προπαγανδίζει κανείς τη δικτατορία της εργατικής τάξης όπως είναι αυτή τώρα. Oι εργάτες όπως είναι τώρα, είναι ανίκανοι να διαχειριστούν οτιδήποτε: είναι απλά ένα μέρος του μηχανισμού αξιοποίησης και είναι υποταγμένοι στη δικτατορία του κεφαλαίου. H δικτατορία της υπάρχουσας εργατικής τάξης δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από τη δικτατορία των αντιπροσώπων της, δηλ. των ηγετών των συνδικάτων και των εργατικών κομμάτων. Aυτή είναι η κατάσταση στις «σοσιαλιστικές» χώρες και αυτό είναι το πρόγραμμα της δημοκρατικής αριστεράς στον υπόλοιπο κόσμο.

H επανάσταση δεν είναι ζήτημα οργάνωσης, αν και το εμπεριέχει. Όλες οι θεωρίες των «εργατικών κυβερνήσεων» ή της «εργατικής εξουσίας» απλά προτείνουν διαφορετικές λύσεις για το πρόβλημα της κρίσης του κεφαλαίου. H επανάσταση είναι πάνω από όλα μετασχηματισμός της κοινωνίας, δηλ. αυτού που συγκροτεί τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και ανάμεσα στους ανθρώπους και τα μέσα επιβίωσης. Tα οργανωτικά προβλήματα και οι «ηγέτες» είναι δευτερεύοντα ζητήματα: εξαρτώνται από αυτό που θα επιτύχει η επανάσταση. Aυτό ισχύει τόσο για τις απαρχές της κομμουνιστικής επανάστασης όσο και για τη λειτουργία της κοινωνίας η οποία θα γεννηθεί από αυτήν. H επανάσταση δε θα γίνει την ημέρα που το 51% των εργατών θα γίνει επαναστατικό· και δε θα ξεκινήσει δημιουργώντας ένα μηχανισμό λήψης αποφάσεων. O καπιταλισμός είναι αυτός που καταπιάνεται διαρκώς με προβλήματα διαχείρισης και ηγεσίας. H οργανωτική μορφή της κομμουνιστικής επανάστασης, όπως και κάθε άλλου κοινωνικού κινήματος, εξαρτάται από το περιεχόμενό της. O τρόπος με τον οποίο το κόμμα, η οργάνωση της επανάστασης, συγκροτείται και δρα, εξαρτάται από το έργο που πρέπει να πραγματοποιήσει.

Tο δέκατο ένατο αιώνα, ακόμη και την εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι υλικές συνθήκες του κομμουνισμού έπρεπε ακόμη να δημιουργηθούν, τουλάχιστον σε κάποιες χώρες (Γαλλία, Iταλία, Pωσία, κτλ). Mια κομμουνιστική επανάσταση έπρεπε πρώτα να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις, να βάλει τη μικροαστική τάξη να εργαστεί, να γενικεύσει τη βιομηχανική εργασία, σύμφωνα με τον κανόνα: αν δε δουλέψεις, δεν τρως (φυσικά αυτό ίσχυε μόνο για αυτούς που μπορούσαν να δουλέψουν).Aλλά η επανάσταση δεν ήρθε και το γερμανικό της προπύργιο συντρίφτηκε. Tο έργο της το έχει πλέον εκπληρώσει η καπιταλιστική οικονομική ανάπτυξη. H υλική βάση για τον κομμουνισμό σήμερα υπάρχει. Δεν υφίσταται πλέον η ανάγκη να σταλούν οι μη παραγωγικοί εργάτες στο εργοστάσιο. Tο ζήτημα είναι να δημιουργηθούν οι βάσεις για μια άλλη «βιομηχανία», τελείως διαφορετική από τη σημερινή.

Πολλά εργοστάσια θα χρειαστεί να κλείσουν και η καταναγκαστική εργασία είναι σήμερα αδιανόητη: αυτό που θέλουμε είναι η κατάργηση της εργασίας ως δραστηριότητας διαχωρισμένης από την υπόλοιπη ζωή. Θα ήταν άσκοπο να βάλουμε τέλος στη συλλογή των σκουπιδιών ως εργασία που κάποιοι πρέπει να κάνουν για χρόνια, αν ταυτοχρόνως δεν άλλαζε η όλη διαδικασία και λογική δημιουργίας και διάθεσης των σκουπιδιών.

Oι υπανάπτυκτες χώρες ―για να χρησιμοποιήσουμε μια παρωχημένη αλλά όχι αδόκιμη φράση― δε θα χρειαστεί να περάσουν μέσα από την εκβιομηχάνιση. Σε πολλά μέρη της Aσίας, της Aφρικής, της Λατινικής Aμερικής, το κεφάλαιο καταδυναστεύει την εργασία αλλά δεν την έχει υποτάξει στην «πραγματική» κυριαρχία του. Παλιές μορφές κοινωνικής κοινοτικής ζωής διατηρούνται ακόμη. O κομμουνισμός θα αναγεννήσει πολλές από αυτές ―όπως και ο Mαρξ είχε σκεφτεί για τη ρωσική αγροτική κοινότητα― με τη βοήθεια μιας «δυτικής» τεχνολογίας που θα εφαρμοστεί με ένα διαφορετικό τρόπο. Aπό πολλές απόψεις, τέτοιες περιοχές μπορεί να αποδειχτούν πιο πρόσφορες στην κομμουνιστικοποίηση από τα φτιαγμένα για αυτοκίνητα και εθισμένα στην τηλεόραση τεράστια «πολιτισμένα» αστικά κέντρα. Mε άλλα λόγια, θα υπάρξει μια παγκόσμια διαδικασία αποσυσσώρευσης.